Je denkt misschien dat je over een paar dagen feestelijk de overgang van 2014 naar 2015 gaat vieren. En volgens de kalender is dat ook zo. Wat veel mensen (nog) niet beseffen is dat we ook de terugkeer vieren naar de jaren ’50. Ik weet zeker dat de meesten van jullie zich dit zich niet bewust zijn, het is namelijk stil op straat. Er is geen protest, geen revolte, geen staking en geen burgerlijke ongehoorzaamheid. Maar dat gaat komen voorspel ik je.
In de jaren ’50 is Nederland opnieuw opgebouwd. Opgebouwd met twee gruwelijke wereldoorlogen in het collectieve geheugen. Dat nooit meer. Het moest anders, beter, socialer, eerlijker. Met vrijheid voor een ieder als basisbeginsel. Er werd een nieuw fundament gelegd, de sociale zekerheid. Voor iedereen een minimum inkomen, menselijke arbeidsomstandigheden, voor iedereen recht op zorg, voor iedereen scholing. De verzorgingsstaat werd geboren, groeide op en werd oud en gebrekkig.
Anno nu is die verzorgingsstaat aan een grondige verbouwing toe. Het fundament kraakt, het gebouw is veel zwaarder dan wat het fundament toestaat en er is instortingsgevaar. Er werd gekozen voor een grondige renovatie. Daarbij moet het gerenoveerde gebouw – heel veel – goedkoper worden in gebruik.
De gedachte achter de renovatie van de verzorgingsstaat is in de basis geen slechte gedachte. Wij zijn een volk dat geleerd heeft sociale rechten te claimen, in plaats van plichten te voelen en verantwoordelijkheid te nemen. En dat gaat diep, tot in onze vezels. Wij hebben recht op onderwijs, maar voelen niet de plicht er ook optimaal gebruik van te maken. Wij hebben recht op gezondheidszorg, maar voelen niet de plicht onze eigen gezondheid te waarborgen. Wij hebben recht op persoonlijke vrijheid, maar de plicht om de ander dezelfde vrijheid te geven ontbreekt. Wij hebben recht op ons deel van de welvaart, maar voelen niet de plicht om ons steentje aan de welvaart te leveren. Wij hebben recht op werk, inspraak, democratie, kinderbijslag enzovoor, enzovoort. Zelfs het aantal vierkante meters werkplek is vastgelegd als een recht.
Per 1 januari 2015 is de transitie, ofwel de grote renovatie van de verzorgingsstaat of het ‘sociale domein’ een feit. De jeugdzorg, de AWBZ (wordt WMO), passend onderwijs en de participatiewet worden verantwoordelijkheden van de gemeente waarin je woont. Alles wordt anders. ‘Meer voor minder’, is het adagium. Van rechten claimen, naar verantwoordelijkheid nemen. Van hulp en ondersteuning vragen, naar zelfregie. Van afhankelijk zijn naar zo onafhankelijk mogelijk worden. Van professionele hulp, naar mantelzorg. Van recht op (betaald) werk, naar de plicht om te participeren.
Nogmaals; de achterliggende gedachte is zo gek nog niet. Maar nu de uitvoering.
Nederland is helemaal nog niet klaar voor de doorvoering van al deze veranderingen. Er worden het hele jaar al noodklokken geluid, en zeker in het laatste deel van dit jaar nemen de signalen enorm toe.
Buiten dat de Nederlandse gemeenten er niet klaar voor zijn, het Nederlandse volk is er nog veel minder klaar voor, want wij zien de tsunami aan veranderingen die in razend tempo naderbij komt niet aankomen. De verzorgingsstaat heeft ons in slaap geknuffeld. Op televisie en radio loopt een campagne die ons moet laten doorslapen. ‘Nederland veranderd, de zorg veranderd mee’. Als je na het zien of horen van deze spotjes niet heel erg gerust verder slaapt, dan heb je ofwel zorg nodig, of je werkt in de zorg.
We gaan terug naar de jaren ’50 van de vorige eeuw terwijl jij denkt dat we naar 2015 gaan. De ouders die nu ‘geen tijd’ hebben om naar het 10 minuten gesprekje op school te gaan, die zoonlief van 11 op zaterdag bij de voetbal afzetten en verder gaan met hun eigen, oh zo drukke leventje gaan in 2015 de mantelzorg voor hun dementerende moeder op zich nemen? Neem jij in 2015 je invalide vader in huis? Weet jij al waar je met je kind met een psychiatrische aandoening heen kan in 2015? Ben jij al klaar om te participeren? Welke extra taken ga jij – vrijwillig – op je nemen in 2015? Heb jij al kennis gemaakt met het sociale wijkteam, het dorpenteam of het gebiedsteam van jouw gemeente? Ben jij je al bewust dat jij straks met jouw probleem eerst ‘een keukentafelgesprek’ moet voeren waarin jou gevraagd wordt hoe JIJ JOUW EIGEN KRACHT gaat inzetten om de problemen op te lossen? Heb jij al familieleden en vrienden op het oog die jou daarbij gaan ondersteunen? Ben jij al klaar voor de huisarts die je doorverwijst naar een sociale werker omdat je om slaapmedicatie vraagt?
Heb jij al concrete plannen om je in te zetten voor ‘jouw’ wijk?
Nee, dat heb je niet.
Zij die nu zeggen ‘ja, dat heb ik wel’ zijn die mensen die ook in 2014 al vrijwilligerswerk deden, mantelzorg leverden, betrokken waren in de wijk en vanuit eigen kracht hun leven weten in te richten. En die mensen zijn met veel te weinig om vanaf 2015 de gewenste veranderingen vorm en inhoud te geven.
We gaan terug naar de jaren ’50, zonder dat we de organisatie op orde hebben en zonder voldoende besef van de consequenties en draagvlak voor die consequenties voor de bevolking. We gaan straks onaangenaam uit onze welvaartsslaap ontwaken. We gaan het niet begrijpen. Hoezo geen geld? We storten tientallen miljarden in bodemloze put landen!! Hoezo geen geld voor zorg?? Bestuurders van zorgverzekeraars verdienen goud geld!! Geen betaalbare woning?? Woningcoöperatie bobo’s rijden godverdomme in een Maserati!! Pak die banken eens aan, in plaats van mij!!! Actie! Actie, Actie!!!
We gaan terug naar de jaren ’50 zonder dat wij de noodzaak beleven die de generatie’s in de jaren ’50 wel voelden om een bijdrage te leveren aan de wederopbouw. En dat gaat mis.
Het meest wrange van dit alles is tweeledig:
1: Veel mensen van de generatie die dit land in de jaren ’50 opnieuw hebben opgebouwd en die ons in welvaart hebben doen leven zullen eindigen in omstandigheden waartegen zij hun hele werkzame leven hebben gevochten.
2: Als dit land in de loop van 2015 – 2016 wakker schrikt zal één politieke partij klaarstaan om je te bevestigen in de beleving dat jou onrecht is aangedaan, dat jij het slachtoffer bent, dat het de schuld van Europa en de buitenlanders is, dat we een hek om Nederland moeten plaatsen en dat met de gulden als beter wordt.
Slaap lekker.
En, mocht ik een slechte droom hebben, maak mij dan gerust wakker.
Update: ook de FNV is wakker geworden en dient een klacht in over de zorgspotjes WVS.